Een woord als ‘anderstalig’ legt bijzonder veel nadruk op het ‘anders’ zijn van kinderen en jongeren die met een of meerdere talen dan of naast het Nederlands opgroeien. Ze worden daardoor zowat gereduceerd tot dat ene kenmerk, alsof ze niets anders zijn dan hun thuistaal die ‘afwijkt’ van het Nederlands. Bovendien wordt dat ‘anders’ zijn ook vaak als iets problematisch beschouwd, alsof opgroeien of opgevoed worden in andere talen dan of naast het Nederlands een probleem is dat opgelost moet worden. Door kinderen en jongeren consequent als ‘meertalig’ te zien en aan te spreken, geef je een veel correctere beschrijving van hun potentieel en de (talige) competenties die ze bezitten. Je doet er dus goed aan om ‘anderstalig’ te vervangen door ‘meertalige leerlingen’ of een term als ‘Nederlandsetaalleerders’.
Met meertalig zijn kunnen tal van voordelen gepaard gaan. Zo blijkt uit onderzoek dat meertalige sprekers bijvoorbeeld vaak makkelijker relevante van minder relevante informatie kunnen onderscheiden, over een sterker metalinguïstisch bewustzijn beschikken, beter wiskundig en probleemoplossend kunnen redeneren, creatiever zijn, een lagere kans hebben om dementie te ontwikkelen, makkelijker nieuwe talen leren, beter kunnen schakelen tussen taken… de lijst met voordelen die uit onderzoek naar boven komen, is lang. Uiteraard betekent dat niet dat élke meertalige leerling van ál die voordelen zal kunnen profiteren: elk individu is anders en ook de talige omgeving waarin iemand opgroeit, heeft een grote impact. Maar de lange lijst met potentiële voordelen maakt duidelijk dat meertalig zijn zonder meer een kracht en een troef is!
Recente cijfers van het agentschap Opgroeien (Kind & Gezin) laten zien dat 68,6 procent van de moeders Nederlands spreekt met hun pasgeboren kind. 31,4 procent gebruikt een andere taal.
In het Vlaamse basisonderwijs groeit 27,3 procent van de leerlingen op met een of meerdere andere thuistalen dan of naast het Nederlands. In de grotere steden ligt dat percentage nog een stuk hoger: in Brussel gaat het om bijna driekwart van de leerlingen, in Antwerpen om de helft en in Gent om bijna 40 procent. In secundaire scholen gaat het Vlaanderenbreed om 22,4 procent van de leerlingen – met uitschieters tot 44 procent in Antwerpen en 59 procent in Brussel.
Wil je de cijfers bekijken voor je eigen gemeente of provincie? Dan kun je daarvoor terecht bij het agentschap Opgroeien (voor pasgeboren kinderen) of bij Dataloep, van het Vlaamse departement Onderwijs (voor het basis- en secundair onderwijs).
Vanuit taalkundig perspectief is er geen enkele taal of taalvariëteit die ‘beter’, ‘mooier’ of ‘nuttiger’ is dan een andere. Toch merk je in de samenleving dat talen op een verschillende manier gewaardeerd worden. Naast het Nederlands, als schooltaal, krijgen ook West-Europese talen zoals Frans, Engels of Duits vaak een hogere status toegekend dan andere talen. Die andere talen worden dan vaak negatief bekeken of zelfs geweerd, omdat ze onnuttig of schadelijk zouden zijn voor de taalverwerving van meertalig opgroeiende kinderen in het Nederlands. Dat idee wordt echter allerminst ondersteund door onderzoek: alle talen en taalvariëteiten zijn gelijkwaardig.
Eigenlijk mag je als school zelf kiezen welke term het best bij je visie en aanpak past. Bij een term als ‘talenbeleid’ of ‘meertalenbeleid’ leg je expliciet de nadruk op de meertaligheid die op school aanwezig is, terwijl een term als ‘taalbeleid’ meer overkoepelend is. Daarmee kun je het hebben over het Nederlands én alle andere talen, over leesstrategieën in het vak Nederlands én taalontwikkelend lesgeven in de chemieles, over thuistalen inzetten in het vak Nederlands én een doelgerichte aanpak voor nieuwkomers op school. Dat betekent voor alle duidelijkheid niet dat al die zaken in je taalbeleid moeten zitten, wel dat ze erin kunnen zitten, als dat de acties en doelstellingen zijn die voor jouw school belangrijk zijn.
Net zoals je ‘meertaligheid’ op veel manieren kunt definiëren, kun je ook verschillende invullingen geven aan het begrip ‘taalbeleid’. In hun boek Taal op school komen Kris Van den Branden en Marieke Vanbuel tot de volgende definitie: “Een taalbeleid is een gezamenlijke, doordachte en goed opgevolgde combinatie van initiatieven waarmee schoolteamleden effectief taalstimulerend onderwijs in elke klas trachten aan te bieden en een leeromgeving voor leraren trachten te creëren, om zo samen de taalcompetenties van leerlingen te versterken.”
Lesmateriaal
Met talenportretten en talenpaspoorten kan je het talenprofiel van je leerlingen in kaart brengen.
Professionaliseren
Interactie is één van de drie pijlers van taalgericht vakonderwijs, naast context en taalsteun. Het Handboek taalgericht vakonderwijs geeft je inzicht in de theorie en veel voorbeelden om aan de slag te gaan met taalgerichte vakdidactiek.
Lesmateriaal
Studio Sesam maakt diverse prentenboeken voor kleuters en peuters en brengt zo meer kleur in de kinderboekenwereld.
Lesmateriaal
Gesprekskaarten van het Museum voor Schone Kunsten Gent om met een groep anderstaligen Nederlands te oefenen aan de hand van enkele kunstwerken uit de vaste MSK-collectie.
"De voorbije jaren hebben we heel gericht rond meertaligheid gewerkt, maar je merkt dat die aandacht soms weer wat dreigt te verwateren. Het is daarom belangrijk dat ik nu dan weer wat input geef, zodat de collega’s in het team daar aan de slag mee blijven gaan."
"We hebben bij ons op school taalattitudes ontwikkeld, samen met ons team. We zetten daar hard op in en starten elk schooljaar met een herhaling van die taalattitudes. Ze worden ook gevisualiseerd op onze school, in de vorm van vijf handjes. Die kun je overal terugvinden, op de speelplaats en in elke klas, zodat leerlingen ze ook echt kennen. "
"Ik vind het heel belangrijk dat je als team respect hebt voor de meertaligheid van de kinderen. We zijn ons ervan bewust dat dat niet altijd gemakkelijk is. Maar het is onze taak om ervoor te zorgen dat elk kind de juiste input krijgt en kan doen wat er in zijn mogelijkheden zit. En dan kan je niet anders dan daar als school open voor zijn, denk ik. Je voelt dat dat een beetje tijd vraagt bij sommige collega’s, maar ik denk dat je iedereen daar de tijd voor moet geven. "
"De Turkse taal is een belangrijk deel van mijn identiteit, en die wil ik doorgeven aan mijn kinderen. Wie zijn moedertaal goed beheerst, leert een tweede taal makkelijker. Als een kind een concept al kent in de moedertaal, is de stap naar het Nederlandse woord veel kleiner. En dat helpt op school. "
"De ouders worden ‘s morgens in de klas onthaald samen met de kinderen. Dat de gesprekken met ouders doorgaan met handen en voeten, met apps en in hun eigen taal en andere ouders die vertalen,… Dat is eigenlijk voor de kinderen mooi om te zien. We zoeken een middel om elkaar te verstaan, want op dat moment proberen we alleen een mooie band met elkaar op te bouwen. "
"Als je de thuistaal negatief benadert, gaan kinderen elkaar verklikken in de klas of op de speelplaats. Door de thuistaal te aanvaarden, creëer je een positieve houding voor iedereen. Schaamte is niet nodig: een sterk ontwikkelde thuistaal kan het leren van het Nederlands net ondersteunen . "
