Ik wil met mijn klas aan de slag rond meertaligheid

Het kan als leerkracht heel onwennig voelen als je leerlingen onderling talen spreken die je zelf niet begrijpt. Misschien heb je zelfs het gevoel dat je daardoor geen controle meer hebt over wat ze precies aan het doen zijn in de klas. Dat gevoel is normaal, maar het mag geen reden zijn om thuistalen dan maar te verbieden in de klas. Het is immers perfect mogelijk om aan dat gevoel van controleverlies iets te doen: door in te pikken op de gesprekken van leerlingen en te vragen waar ze over bezig zijn of wat ze precies aan het doen zijn, hou je grip op wat er in je klas gebeurt en toon je als leerkracht meteen ook je interesse. Laat leerlingen op het einde van de opdracht ook telkens een terugkoppeling geven in het Nederlands, zodat ze de transfer maken van de thuistaal naar het Nederlands en je kunt nagaan of de opdracht tot een goed einde is gebracht. 

Hoe meer openheid leraren tonen tegenover meertaligheid op school, hoe meer (meertalige) leerlingen zich thuis voelen op school. Als scholen een taalbeleid hebben met oog voor meertaligheid, hebben meertalige kinderen ook meer gemengde vriendengroepen, zo blijkt uit onderzoek. In die gemengde vriendengroepen is de voertaal doorgaans het Nederlands – want dat is nu eenmaal de gemeenschappelijke contacttaal. Dat betekent dus dat een open taalbeleid dat ruimte geeft aan thuistalen, uiteindelijk net voor méér spreekkansen Nederlands kan zorgen bij meertalige kinderen. Uiteraard vergt dat wel heldere afspraken over wanneer de thuistaal wel of niet kan worden gebruikt op school. Maak die afspraken samen met de leerlingen, zodat het makkelijker is om hen eraan te herinneren de afspraken te blijven volgen.

Leraren denken soms dat de thuistalen van hun leerlingen niet sterk genoeg zijn om te kunnen gebruiken in de klas. Die inschatting wordt dan gebaseerd op het feit dat leerlingen talen met elkaar vermengen of dat ze voor specifieke school- en vaktaalwoorden de vertaling in hun thuistaal niet kennen. Dat zijn echter allebei perfect normale verschijnselen. Een leerling die twee talen door elkaar gebruikt (‘codeswitching’) betekent bijvoorbeeld net dat die leerling over de nodige strategische vaardigheden beschikt om zich goed te kunnen uitdrukken met de talige kennis die hij of zij ter beschikking heeft. Ook dat andere veelgehoorde argument van leraren valt logisch te verklaren: dat een leerling niet vlotjes de vertalingen van ‘assenstelsel’, ‘voltooid deelwoord’ of ‘winkelhaak’ in de eerste taal uit de mouw kan schudden, mag niet verbazen als het gaat om leerlingen die hier geboren zijn of die weinig scholing hebben genoten in het land van herkomst. Schooltaal kom je nu eenmaal pas tegen op school, en dergelijke woorden maken niet meteen deel uit van de talige context waarin kinderen en jongeren buiten de school leven en opgroeien. 

Zulke vaststellingen of overtuigingen mogen dus geen reden zijn om thuistalen links te laten liggen. Meer nog: de mate waarin leerlingen een hoge of net basale kennis van hun thuistaal hebben, zou eigenlijk niet mogen uitmaken voor je keuze om meertaligheid een positieve en zichtbare plek te geven in de klas. Het bepaalt vooral de manier waarop je die meertaligheid dan precies inzet: van snel een woordje vertalen in de klas tot volledige boeken lezen in de thuistaal. 

Wie meertalig is, mengt vaak talen door elkaar. Dat doet leraren en begeleiders vaak twijfelen aan de taalvaardigheid van meertalige leerlingen, maar het gaat dus om perfect normale en logische processen. Maar hoe komt het eigenlijk dat talen zo vermengd worden? De redenen zijn divers: omdat je sommige zaken gewoon beter kunt onthouden in de ene dan in de andere taal, omdat je een woord niet (meer) weet in de ene taal, om na te vertellen wat een vriend of juf zei, om nadruk te leggen op je meertalige identiteit, enzovoort. Als je merkt dat het voor leerlingen in je klas moeilijk is om talen goed van elkaar te onderscheiden, dan is het belangrijk om daar samen over te reflecteren en te oefenen op het bewust(er) onderscheid van talen. Dat kan bijvoorbeeld door opdrachten te geven waarbij een taal ‘aan’ of ‘uit’ moet wordt gezet: bij het vertellen van een verhaaltje, tijdens het spelen van een spelletje of in een gesprek. Onthoud in elk geval dat taalverwerving een zeer individueel proces is, dat voor iedereen anders verloopt en dat vaak veel tijd vergt. 

Sommige leraren vrezen dat thuistalen gebruiken in de klas ten koste gaat van de tijd om Nederlands te leren. Onderzoek toont echter aan dat niet zozeer de kwantiteit, maar vooral de kwaliteit van interacties bepalend is voor taalontwikkeling: voldoende taalinput, genoeg spreekkansen en kwalitatieve feedback zijn cruciaal om tot een gedegen taalontwikkeling te komen. Het gebruik van de thuistaal kan daarbij een belangrijke ondersteunende rol spelen: alle kennis en concepten die een leerling al kent in de eerste taal, kunnen een goede basis vormen om op basis daarvan het Nederlands te versterken. De thuistaal is dan geen vorm van tijdverlies of de lat lager leggen, maar net een springplank!

Het is volkomen normaal dat leerlingen die les krijgen in een nieuwe taal in het begin niet (willen) praten in de klas. Ze maken dan een zogenaamde ‘stille periode’ door. Tijdens die fase, die afhankelijk van het kind enkele weken of zelfs enkele maanden kan duren, spreken leerlingen weinig of niet in de nieuwe taal. Dat betekent echter niet dat ze tijdens die ‘stille periode’ niets aan het doen zijn: ze zijn net volop bezig met het verwerken en interpreteren van de nieuwe taal door klanken en woorden op te pikken en die te proberen begrijpen. Pas wanneer het taalbegrip in de nieuwe taal voldoende ontwikkeld is, begint een leerling dan met spreken. Dat kan bij sommige leerlingen – zeker als ze zich van nature wat onzekerder voelen – best lang duren. Belangrijk is vooral dat je als leerkracht een veilige en stimulerende omgeving biedt, waarin leerlingen het vertrouwen krijgen en voelen om de nieuwe taal actief te gebruiken.  

Meertalige leerlingen beschikken over heel wat kennis en vaardigheden in de verschillende talen die ze beheersen. Volgens het bekende ‘ijsbergmodel’ van de Canadese pedagoog Jim Cummins zit al die kennis uit diverse talen samen in één groot centraal kennisreservoir, waar je uit kunt putten om een nieuwe taal te leren of nieuwe kennis op te doen. Als je bijvoorbeeld al weet wat een ‘appel’ is en dat dat in het Nederlands appel wordt genoemd, dan is het makkelijker om daar ook het woord in het Frans (pomme) of Turks (elma) aan te koppelen. Ook voor grammaticale concepten (of andere vormen van kennis) werkt het zo. Op die manier kan de thuistaal een steiger zijn voor het leren van een nieuwe taal én het leren in een nieuwe taal. Een sterke thuistaal helpt dus om vlotter tot leren te komen!