Ik wil een taalbeleid ontwikkelen op mijn school met oog voor meertaligheid

Eigenlijk mag je als school zelf kiezen welke term het best bij je visie en aanpak past. Bij een term als ‘talenbeleid’ of ‘meertalenbeleid’ leg je expliciet de nadruk op de meertaligheid die op school aanwezig is, terwijl een term als ‘taalbeleid’ meer overkoepelend is. Daarmee kun je het hebben over het Nederlands én alle andere talen, over leesstrategieën in het vak Nederlands én taalontwikkelend lesgeven in de chemieles, over thuistalen inzetten in het vak Nederlands én een doelgerichte aanpak voor nieuwkomers op school. Dat betekent voor alle duidelijkheid niet dat al die zaken in je taalbeleid moeten zitten, wel dat ze erin kunnen zitten, als dat de acties en doelstellingen zijn die voor jouw school belangrijk zijn.

Net zoals je ‘meertaligheid’ op veel manieren kunt definiëren, kun je ook verschillende invullingen geven aan het begrip ‘taalbeleid’. In hun boek Taal op school komen Kris Van den Branden en Marieke Vanbuel tot de volgende definitie: “Een taalbeleid is een gezamenlijke, doordachte en goed opgevolgde combinatie van initiatieven waarmee schoolteamleden effectief taalstimulerend onderwijs in elke klas trachten aan te bieden en een leeromgeving voor leraren trachten te creëren, om zo samen de taalcompetenties van leerlingen te versterken.” 

Enkele jaren terug was er een grootschalig onderzoek naar hoe taalbeleid in Vlaamse scholen precies wordt geïmplementeerd. De onderzoekers kwamen daarbij tot vier verschillende types van taalbeleid: een papieren taalbeleid, een spooktaalbeleid, een willekeurig taalbeleid en een strategisch taalbeleid. Om tot een strategisch taalbeleid te komen, moet je als school aan twee aspecten voldoen, waarvan schooleffectiviteitsonderzoek heeft aangetoond dat ze echt werken: enerzijds een leeromgeving voor leraren, zodat ze samen tot leren kunnen komen, materialen kunnen ontwikkelen en uitwisselen, en partnerschappen kunnen opzetten, en anderzijds sterk taalonderwijs voor leerlingen, met focus op wat je als leraar in de klas doet om de taalontwikkeling van je leerlingen te versterken.

Onderzoek in het secundair onderwijs (het Oprit 14-project) laat zien dat er een verband bestaat tussen de mate waarin leraren overtuigd zijn van een ‘enkel Nederlands’-aanpak, zonder ruimte voor andere thuistalen op school, en de mate waarin ze vertrouwen hebben in de schoolse motivatie van hun leerlingen en het feit dat die op school zijn om te leren. Aangezien uit eerder onderzoek ook al bleek dat het vertrouwen van leerkrachten in hun leerlingen rechtstreeks verband houdt met de onderwijsprestaties van leerlingen, is er dus een lijn te trekken tussen een ‘alleen Nederlands’-beleid en hoe meertalige leerlingen het doen op school.   

Een goede manier om meertaligheid bespreekbaar te maken binnen het schoolteam, is om te werken met stellingen, dilemma’s of kenniskaarten. Je kan dat zelfstandig doen, of onder begeleiding van een pedagogisch begeleider of een ondersteuner. Stellingen zorgen er door hun scherpe formulering voor dat je als leraar kleur moet bekennen, maar hebben het risico dat je in een zwart-witdiscussie met twee kampen kunt belanden. Kenniskaarten kunnen een goed alternatief zijn: daarbij krijg je niet enkel een bepaalde uitspraak mee die als gespreksstof kan dienen, maar ook een wetenschappelijk onderbouwde uitleg die laat zien waarom de uitspraak wel of niet klopt. Dilemma’s hebben dan weer als voordeel dat ze nauw aansluiten bij de realiteit in de klas, en dat alle leraren kunnen nadenken over hoe zij zouden reageren in de beschreven situatie. Een mix van stellingen, uitspraken, dilemma’s, kenniskaarten en discussievragen kan in elk geval een boeiend gesprek op gang trekken en veel ideeën en informatie naar boven brengen.

De thuistalen van leerlingen een plek geven op school en in de klas: niet elke leraar is even overtuigd van het belang daarvan. Tot een taalbeleid komen dat ook echt gedeeld en gedragen is, is dan ook vaak bijzonder uitdagend, en we zijn soms geneigd om dergelijke weerstand te zien als iets wat niet hoort, wat we beter negeren of net zo snel mogelijk moeten doorbreken. Nochtans zit er in weerstand een schat aan informatie: je komt veel te weten als je probeert uit te vissen waar die weerstand precies vandaan komt. Dat is dan ook stap één: op zoek gaan naar het knelpunt dat achter de weerstand zit. Afhankelijk van wat er naar boven komt, kun je dan bijvoorbeeld extra informatie geven, een luisterend oor bieden of wat inspiratie aanreiken – in de hoop dat je zo met die weerstand aan de slag kunt.

Als je aan de slag gaat met het taalbeleid op je school en meertaligheid daarin een plekje wil geven, is het belangrijk om ook (meertalige) leerlingen daarbij te betrekken en het gesprek met hen aan te gaan. Dat kan op meerdere manieren: door leerlingen te interviewen, door een klasgesprek te organiseren met stellingen of gesprekskaartjes, door hen een talenpaspoort te laten opmaken dat ze aan elkaar voorstellen, of door samen tot afspraken te komen rond het inzetten van thuistalen in de klas. Al die activiteiten brengen heel wat informatie naar boven, die voedend kan zijn voor zowel de lessen in de klas als het taalbeleid op school.